24 december 1881 te Woensdrecht
12 april 1959 te Den Helder
0012 Johannes Verbiest en 0013 Petronella Dekkers
Molenaardigheden
Duizenden arbeiders hebben gewerkt aan de bouw van de afsluitdijk en bijbehorende werkzaamheden. Mijn opa was een van hen. Een arbeider, of grondwerker zoals hij ook werd genoemd, uit Noord-Brabant. Hij woonde daar waar werk was, en zijn gezin volgde. Via de Zuiderzeewerken is de familie in Noord-Holland terechtgekomen. Voor zover mogelijk heb ik het verhaal van hem en zijn gezin hieronder proberen uit te werken. Een leven dat gekenmerkt werd door zwaar werk, dag in dag uit.
Opa (2e van rechts) aan het werk.
Zuiderzeewerken, zuigerstort voor weg Leemans, Den Oever.
Mijn opa Dionisius Verbiest groeide op in zijn geboorteplaats Woensdrecht. Hij werd Nijs genoemd en was de op een na jongste uit een gezin van 11 kinderen. Toen opa 12 jaar oud was, overleden binnen een week tijd zowel zijn vader als oudere broer.
Opa bleef daarna bij zijn moeder en broers en zusters wonen in Woensdrecht. Hij werd arbeider van beroep. Zijn jongste broer Christianus verhuisde in 1906 naar Etten en Leur en overleed daar op 25 augustus 1907. Hij was 22 jaar oud. Zijn moeder Petronella Dekkers verhuisde in november 1909 samen met haar dochter en schoonzoon naar Bochum in Duitsland. Bij de 9e volkstelling in 1909 werd opa ingeschreven op het adres van zijn broer Henricus Verbiest en zijn gezin. Deze broer woonde op dat moment ook in Woensdrecht. In die tijd zal hij mijn oma Gijsberdina Brok (Dien) hebben ontmoet. Ik heb mij laten vertellen dat deze ontmoeting plaatsvond in het café waar oma op dat moment werkte.
Mijn oma is op 24 juni 1889 geboren in Baardwijk. Haar ouders waren vlak daarvoor (5 juni) verhuisd van Waalwijk naar Baardwijk. Haar vader had ook kinderen uit een eerder huwelijk. Sommigen daarvan woonden al niet meer thuis. Toen oma geboren werd woonden er nog een halfbroer, een broer en vijf zussen thuis. Na oma werden nog een paar kinderen geboren, een oom en neef kwamen ook op hetzelfde adres wonen, en sommige kinderen verlieten het ouderlijk huis. Op 16 september 1905 verliet ook oma het ouderlijk huis. Zij was toen 16 jaar oud en verhuisde naar Den Bosch. Waarschijnlijk kon zij daar werk vinden. Een jaar later, op 29 november 1906 kwam oma weer thuis bij haar ouders in Baardwijk. Haar vader overleed daarna op 4 februari 1907 op 65-jarige leeftijd.
Oma verhuisde daarna op 7 maart naar Amsterdam. Haar moeder Elisabeth van der Aa hertrouwde in 1908 met Johannes Cornelis van Wezel, bijgenaamd Jan Latjes. Hij kwam uit Woensdrecht. Volgens overlevering verkocht hij de boerderij en gingen ze naar Duitsland om geld te verdienen. In plaats van verdienen 'zoop' hij echter de hele boerderij op. Hij was blijkbaar een drankliefhebber. Uit het bevolkingsregister blijkt inderdaad dat ze in 1909 naar Duitsland verhuisden. Het enige kind dat nog thuis woonde was in 1908 naar Heusden verhuisd.
Naast haar moeder en stiefvader, blijkt dat ook oma naar Duitsland verhuisde. Zij gingen allen naar Essen aan de Ruhr, maar wel twee verschillende adressen. Oma ging naar Aug. Ettmann met adres Rellinghauserstrasse 85. Haar moeder en stiefvader verbleven op het adres Ruttingscheidingsstrasse 146 (mogelijk werd Rüttenscheider Strasse bedoeld).
Het verblijf in Duitsland heeft niet lang geduurd. Op 1 mei 1910 kwamen zowel oma als haar moeder en stiefvader terug in Nederland. Zij gingen alle drie op hetzelfde adres in Woensdrecht wonen. Op 27 oktober 1910 verhuisde oma naar Ossendrecht. Haar moeder verhuisde kort daarna naar Waalwijk, niet lang daarna gevolgd door stiefvader.
In deze tijd heeft oma haar aanstaande man waarschijnlijk ontmoet. Zij woonde in Ossendrecht en hij in het nabijgelegen Woensdrecht. Een ding ben ik in het bevolkingsregister nog niet tegengekomen. Oma zou voor haar huwelijk namelijk ook in Brussel hebben gewerkt. Mogelijk was dat in 1907 geweest.
Vlak voor haar huwelijk is oma verhuisd van Ossendrecht naar Waalwijk, waar ook haar moeder en stiefvader woonden. Op 3 mei 1911 vond het wettelijk huwelijk van opa en oma plaats in Waalwijk. Als getuigen werden genoemd:
De handtekeningen van het bruidspaar in 1911.
Ook het kerkelijk huwelijk vond plaats in Waalwijk (S. Joannis Bapt.).
Oma verhuisde na haar huwelijk naar Woensdrecht waar zij bij haar man ging wonen. Op 3 februari 1912 werd daar hun oudste zoon Petrus Hendrikus (Piet) geboren.
De moeder van opa, Petronella Dekkers, kwam op 2 mei 1912 terug uit Bochum in Duitsland, samen met haar dochter en gezin. Zij gingen in Woensdrecht wonen.
Op 7 juni 1913 verhuisden opa met vrouw en zoon naar Bochum in Duitsland. De plaats dus waar zijn moeder en zus net van teruggekomen waren. Opa ging daar werken in een chemische fabriek.
In Duitsland werden drie kinderen geboren:
In 1920 is het gezin weer uit Duitsland vertrokken vanwege de ellendige situatie daar na de 1e wereldoorlog. Zij vestigden zich in Waalwijk op het adres Winterdijk 85. Ook Elisabeth van der Aa, de moeder van oma vestigde zich op dat adres. Haar 2e man was in 1918 verhuisd naar Oostelbeers, en kort daarna naar Best bij Eindhoven.
Op 21 februari 1921 werd mijn moeder Elisabeth Maria (Bep) in Waalwijk geboren. De volgende dag werd zij gedoopt in de RK kerk Joh. Bapt. in Waalwijk. Peter en meter waren Laurentius Brok en Cornelia van der Aa. Opa werkte rond deze tijd in Rotterdam.
Volgens het bevolkingsregister uit Waalwijk bleef het gezin tot 9 september 1922 op dat adres wonen. Daarna verhuisden ze naar Kaatsheuvel in de gemeente Loon op zand. Opvallend hierbij is dat Elisabeth van der Aa en mijn moeder volgens het bevolkingsregister achterbleven in Waalwijk. Mijn moeder werd pas op 9 april 1923 uitgeschreven uit Waalwijk. Haar oma Elisabeth van der Aa verhuisde daarna op 30 april 1923 naar Breezand in de gemeente Anna Paulowna.
In het bevolkingsregister van Waalwijk stond bij de verhuisdatum van mijn moeder eerst ook 9-9-22, maar dit is bewust gewijzigd in 9-4-23. In het bevolkingsregister van Loon op Zand werd het hele gezin op 9 september 1923 ingeschreven. Aangezien Riet in 1922 in Loon op zand is geboren, kan dit niet kloppen, en moet het jaartal van de verhuizing 1922 zijn. Bij mijn moeder staat hier geen andere datum, dus geen bevestiging of zij inderdaad later is verhuisd, en een half jaar bij haar oma heeft gewoond.
Op het nieuwe adres in Kaatsheuvel werd op 23 september 1922 Maria Elisabeth (Riet) geboren.
Dat adres was Peperstraat B 288. Het huisje werd gehuurd voor 1 gulden per week blijkt uit een interview met oudste zoon (mijn oom) Piet. "het ding donderde van ellende in elkaar" zei hij.
Na Riet werd ook Hendrikus Johannes Dionisius (Henk) hier geboren. Zij geboortedatum was 7 oktober 1923.
De moeder van opa, Petronella Dekkers kwam op 24 april 1922 te overlijden in Woensdrecht.
In 1923 ging opa bij Avenhorn in Noord-Holland aan een dijkverzwaring werken. Het gezin bleef achter in Kaatsheuvel. Af en toe kwam opa met verlof naar huis, 150 kilometer op de fiets, en weer terug.
In 1924 ging opa werken aan een dijk tussen Hoorn en Wijdenes. Vanaf dat moment kon zijn gezin overkomen uit Noord-Brabant. Zij werden op 31 maart 1924 uitgeschreven in Kaatsheuvel, en verhuisden naar Schellinkhout, een plaats tussen Hoorn en Wijdenes.
Na een aantal maanden in Schellinkhout gewoond te hebben verhuisde het gezin op 19 september 1924 naar de gemeente Anna Paulowna. Zij gingen daar in een keet wonen aan de Balgweg. Op dat moment werd de Amsteldiepdijk aangelegd. Een dijk tussen het vasteland van Noord-Holland en het eiland Wieringen. Opa zal hier ongetwijfeld aan hebben meegewerkt. De Balgweg lag aan de voet van de aan te leggen dijk. De Wieringermeer was nog open zee, en ook de Afsluitdijk was nog niet aangelegd. De ingenieurs leerden veel van de aanleg van deze Amsteldiepdijk, want er ging nog wel het een en ander mis. De aannemers hebben daarna hun krachten gebundeld in een consortium genaamd de Maatschappij tot Uitvoering van Zuiderzeewerken (MUZ).
Op 7 april 1925 verhuisde het gezin naar Den Helder. Bij vliegkamp De Kooij gingen ze in een keet van de Zuiderzeewerken wonen. Opa was een zogenaamde putbaas. Dit hield in dat er ook een aantal arbeiders in de kost waren.
Opa kreeg een vergoeding van de gemeente Den Helder omdat zijn kind(eren) per autobus de school bezochten. Het ging om een bedrag van ƒ 37,50 per kind per jaar (75% van de berekende kosten van 50 gulden). Gezien dat percentage van 75% werd blijkbaar uitgegaan van een inkomen tussen 1.000 en 2.000 gulden. De autobusdienst werd onderhouden door het bestuur van stichting 'Het R.-K. Onderwijs'.
Het jongste kind van opa en oma werd op 7 augustus 1925 in Den Helder geboren. Zijn naam was Franciscus (Frans). Peter en meter bij zijn doop waren Franciscus Verbiest en Adriana Lammers.
Het hele gezin Verbiest omstreeks 1928.
In het midden mijn grootouders.
Op de achterste rij ook nog een oom (Rikus Verbiest) en een neef (Pikus Verbiest, met pet).
De moeder van oma, Elisabeth van der Aa woonde ook in Noord-Holland. Zij werkte als huishoudster op diverse adressen. In 1923 in Anna Paulowna, daarna in Harenkarspel. In 1924 in Heerhugowaard, daarna Berkhout, Westwoud, Waalwijk, en in 1926 weer in Anna Paulowna. Haar broer Marinus, die in 1911 nog getuige was geweest bij het huwelijk van opa en oma overleed dat jaar doordat hij werd overreden door de stoomtram. Dat gebeurde op zaterdag 13 maart om half zeven in de avond, toen hij werd gegrepen door de stoomtram Drunen-Heusden bij Oud-Heusden. Gezien zijn ernstige verwondingen moet hij op slag dood zijn geweest. Hij liet een gezin met zes kinderen na.
Op 4 november 1926 verhuisden mijn grootouders met hun gezin naar Andijk West, Zuiderzeewerken. Daar werd op dat moment een proefpolder aangelegd. Het was een proef voor het inpolderen en cultiveren van de latere IJsselmeerpolders. Op 27 augustus 1927 viel de polder droog. De opening door koningin Wilhelmina in 1929 heeft opa niet meer afgewacht. Hij verhuisde op 8 maart 1928 naar Wieringen, adres Woonkeet sluisput Den Oever. In het interview met oom Piet (zie bronnen) komt de sluisput ook ter sprake. "Binnen een grote ringdijk was het water weggepompt en daar werden grote betonnen sluispilaren ingebouwd. Tussen de pilaren werden de sluisdeuren geplaatst. Die dingen wogen 40 ton..."
Het gezin is daarna naar het werkeiland 'Oude Zeug' tussen Wieringen en Medemblik verhuisd. Ze zaten daar in een houten keet. De moeder van oma overleed op 14 augustus 1928 in Bloemendaal.
Als gevolg van een novemberstorm in 1928 heeft oma op het werkeiland een zware longontsteking opgelopen. Zij is toen overgebracht naar Medemblik waar ze op 7 december is overleden op de jonge leeftijd van 39 jaar. De begrafenis was op 11 december op de R.K. begraafplaats in Medemblik. Opa bleef achter met 8 kinderen in de leeftijd van 3 tot 16 jaar. Een tante uit Noord-Brabant is toen overgekomen. Die winter ging het streng vriezen, en alle polderwerkers werden teruggeroepen. Opa bleef met zijn gezin en nog een ander gezin achter op het werkeiland 'Oude Zeug'. Ze raakten geïsoleerd, en zaten wekenlang ingesloten tussen het ijs. Er was niets meer te eten, en toen er een expeditie werd ondernomen naar het eiland mocht opa zeggen wat hij wilde eten. Hij bestelde toen 100 broden!
Omdat er later een gevaarlijke situatie zou kunnen ontstaat met het kruiend ijs, moest het gezin van opa en het andere gezin van het eiland af. Er werden grote sleden getimmerd, en tante ging met de kinderen in de slee zitten. Het werd een tocht van vijf en een half uur, omdat ze eerst nog om een openliggende geul heen moesten. Van deze tocht zijn ook nog foto's bewaard gebleven, want een fotograaf was meegegaan.
Nadat de winter voorbij was is het gezin niet meer terug gegaan naar het werkeiland. Ze bleven op Wieringen waar vanaf Den Oever gewerkt werd. De arbeiders die wel op de 'Oude Zeug' werkten werden daar in de ochtend per schip naar toe gebracht. Nadat het laatste gat tussen Den Oever en de 'Oude Zeug' gedicht was, was de Wieringermeer omdijkt, en klaar voor inpoldering.
'De ontvolking'. Op 22 februari 1929 moesten de gezinnen het werkeiland 'Oude Zeug' verlaten.
Bron: https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat / W. Verkerk, Wieringen.
Directe link: https://beeldbank.rws.nl/MediaObject/Details/404636
Volgens het bevolkingsregister verhuisde opa en zijn gezin op 5 juni 1929 van Medemblik naar Wieringen. Het adres werd Keet M.U.Z. beoosten Nieuwland, en daarna gewijzigd in Afsluitdijk. Zijn broer Henricus Verbiest ging in december 1929 met zijn gezin weer terug naar Woensdrecht. De aanleg van de afsluitdijk was in volle gang. Op de historische datum 28 mei 1932 werd de dijk gesloten. Opa ging daarna in Oosterland wonen. Hij kocht een houten keet naast de latere jeugdherberg. Ze hebben daar ongeveer van 1932 tot 1936 gewoond. Daarna konden ze in een gewoon huis wonen, dat was ook naast de Jeugdherberg.
Oom Piet heeft voor zijn werk aan de Afsluitdijk een bronzen herinneringsmedaille gekregen. Opa zal er ongetwijfeld ook een hebben gekregen. Ik heb tenminste een foto van opa waarop hij een medaille draagt.
Na de 2e wereldoorlog woonden een zoon (Henk) en zíjn gezin in bij opa. De andere kinderen waren inmiddels het huis uit. Op 12 april 1959 kwam opa te overlijden. Hij is daarna begraven op 16 april op de R.K. begraafplaats van Hippolytushoef.
